Betano 19 maiu 2025, Empreza Leadasi unipessoal lda, hanesan empreza ida ne’ebé husi Munisipíu Manufahi, Postu Same ne’ebé maka asina akordu investimentu setór agrikola hamutuk ho Câmara de Comércio e Indústria de Timor-Leste (CCI-TL) iha loron 7 Janeiru 2025, hodi halo natar no kuda hare haktuir mós ba programa apoiu husi Ministériu Koordenadór Asuntu Ekonomia (MKAE) hodi hakbi’it empreza mikro ki’ik no médiu sira.
Investimentu setór agrikola hodi kuda hare no hasa’e kuantidade hare ne’ebé maka empreza halo haktuir ba metode no padraun tékniku sira mak CCI-TL hatur liu - hosi nia tékniku aplikatór sira mak koloka ona iha kada munisípiu ne’ebé mak halo investimentu natar. Husi rezultadu kolleta hare ne’ebé empreza Leadasi halo husi natar ho medida ektare 2 tuir kalkulasaun tékniku nian husi kualidade hare ne’ebé diak, no rezultadu hatudu prosesu husi inisíu to kolleta diak tebes bele fo rezultadu hare nia kuantidade bele atinze to tonelada 10 to 12.
Diretora empreza Leadasi, Sra. Martinha da Silva haktuir katak, ami hakarak investe iha natar tamba ami hetan motivasaun husi ami nia asosiasaun feto emprezarial(AEMTL), antes ami kuda deit batar mais ikus ho programa CCI-TL nian ami koko investe iha natar, dezafiu ne’e iha maibe ami la lori dezafiu domina ami nia hanoin, mezmu ami feto mak barak mais ami koko halo natar no ikus ita bo’ot sira ohin bele mai hare rasik rezultadu hare ida ne’ebé bele dehan diak los no hatudu rezultadu ida diak tebes. Ami mos rekomenda ba CCI-TL atu kontinua programa ida ne’e labele para deit iha nee, tamba husi investimentu dahuluk ami halo ne’e hamosu grupu no tos nain sira seluk nia hanoin hakarak atu halo no tuir mos programa CCI-TL nian, no husu mos ba CCI-TL sebele koloka tan tékniku aplikator iha Munisipiu tamba se ida deit defisil tebes nia tenki fahe tempu ba lokálizasaun implementasaun sira iha fatin diferente. Iha biban ne’e mos diretora empreza hato’o agradesementu ba aplikatór CCI-TL irmaun Pascoaldo ne’ebé sempre apoiu ami iha parte oioin ba susesu natar nian ne’ebé ohin ita hotu mai kolleita.
CCI-TL agradese ba empreza Leadasi bele banati tuir akordu investimentu ne’ebé maka halo entre CCI-TL no empreza sira liu-hosi apoiu MKAE nian ba fundus apoiu empreza mikro ki’ik no médiu sira, ita bo’ot sira hatudu responsabilidade ba servisu no investimentu ida ne’e, rezultadu ida ne’e laos mai deit, liu-hosi prosesu boot ida, ohin ita kolleta hare no hahu kedas kuda hare no hakiak ikan, ida ne’e metodu foun halo natar baratu ho fasil, presija deit mak ita bo’ot sira nia kontribuisaun no badinas hodi implementa no hau fiar metodolojia ida ne’e sei susesu, metode ida ne’e halo ona iha RAEOA no ohin ita halo iha Betano. haktuir reprezentante Prezidente CCI-TL Rui Castro, hanesan mós Vise Prezidente ba Asuntu Agrikultura no Pekuária, Floresta no Empreza Ki'ik no Médiu sira.
Vise Prezidente CCI-TL ne’e akresenta liu-tan katak, apoiu ne’ebé MKAE fo liu-hosi CCI-TL tamba hare’e ba programa ne’ebé CCI-TL iha hakman to’os nain ka natar nain sira, no liu-liu oinsa bele hasa’e produsaun ai-han lokál hodi ita bele komesa ona minimiza hahan importasaun, rai Betano rai ida ne’ebé potensial tebes ba setór agrikola, ita bo’ot sira tenki asegura rai ne’e nia diak evita hodi fa’an rai, CCI-TL nia programa la’os mai atu sosa rai maibe husu rai ba ita bo’ot sira no ita bo’ot sira servisu hamutuk ho empreza sira hodi halo atividade agrikola, se ita bo’ot sira laiha kapasidade atu organiza no halo natar, CCI-TL prontu apoiu liu-hosi kreditu ba fini, audubu no nesesidade sira seluk, ita bo’ot sira bele selu ho osan no bele mós ho produtu ne’ebé ita bo’ot sira produz.
Iha biban ne’e mós Eng. Rui Castro husu ba Prezidente Autoridade Munisipíu, Diretór Agrikultura Manufahi nomós Xefé Suku Betano atu bele oferese rai ho medida ektare 5-10 hodi nune’e CCI-TL sei utiliza ba fatin sentru treinamentu setór agrikola hodi produz fini, adubu organiku no fo formasaun ba empreza inklui agrikultor sira kona-ba oinsa bele halo natar baratu hodi lalikan utiliza ona trator no ekipamentu sira bo’ot ne’ebé presija gasta osan barak. Se pedidu ida ne’e ita bo’ot sira autoriza Betano sei sai sentru treinamentu agrikola ida bo’ot ne’ebé bele fasilita nia agrikultor sira hodi halo to’os no natar ho kustu ida ne’ebé baratu.
Sekretáriu Prezidente Munisipíu Manufahi, apresia tebes ho CCI-TL nia programa no fo parabéns ba empreza no natar nain sira ne’ebé konsege halo natar no hasa’e kualidade hare ida ne’ebé diak tebes. CCI-TL hanesan setór privadu nia papel oinsa bele apoiu governu hodi implementa programa sira ne’ebé politikamente governu planu ona ida ne’e diak tebes. Iha Munisípiu Manufahi ita iha rai mamuk besik hektare 2000 ne’ebé sei bele oferese ba CCI-TL hodi realiza programa sira ne’e. Parte Autoridade Manufahi hamutuk ho Agrikultura sei fo atensaun maximu ba programa ne’ebé CCI-TL halo hodi koordena asuntu sira mak presija liu-liu ba natar no tos ne’ebé ita nia komunidade presija.
Reprezentante Diretór Agrikultura Manufahi, Agusta da Costa hato’o, orgullu hanesan feto tamba nia feto maluk sira bele ona halo natar ho medida ida bo’ot tebes ida ne’e presija ita hotu nia apresiasaun, hanesan governu ne’ebé iha autoridade iha servisu agrikultura municipal, ami prontu apoiu ba programa sira ne’e tamba CCI-TL no Agrikultura nia papel mak hodi kompleta malu no oinsa bele responde ba preukupasaun sira maka ita nia natar nain ka to’os nain sira hasoru. Husi parte agrikultura hetan ona resposta diak kona-ba irigasaun ne’ebé a’at la kleur tan sei iha manutensaun ba irigasaun mota karau-ulun, bainhira irigasaun ida ne’e diak ona natar sira iha betano ne’ebé mak durante ne’e abandona tamba problema be’e sei bele ativu hikas no ita nia natar nain sira bele ona halo natar.
Prezidente Câmara de Comércio e Indústria de Timor – Leste Munisípiu Manufahi (CCI-TL M. Manhufahi) Leo Oliveira, agradese ba natar nain ne’ebé ho badinas hamutuk ho feto maluk sira bele halo natar no hetan rezultadu ida diak tebes, ita sei kontinua programa ida ne’e ba oin no CCI-TL Munisípiu Manufahi nia obrigasaun oinsa bele halo koordenasaun hamutuk ho natar nain sira atu kontinua programa ida ne’e no Prezidente CCI-TL Munisípiu Manufahi hato’o mos katak bainhira ita iha vontade hodi kontinua programa ne’ebé CCI-TL halo ona ba oin nia mos sei buka dalan oinsa bele hetan apoiu husi instituisaun estadu sira ne’ebé relevante hodi apoiu diak liu-tan CCI-TL nia programa tamba rezultadu ida ne’e bele ajuda governu hodi minimiza importasaun hahan husi rai liur.
Koordenadór Jerál MKAE, Jorge… iha nia mensazen hato’o katak, hanesan parte governu ami so halo polítika ami labele tun diretamente hodi halo programa sira ne’e, papel ida ne’e mak setór privadu nian no programa ida apoiu empreza mikro ki’ik no médiu ne’ebé fornese ba CCI-TL desde kedas husi programa demo plot fo ona rezultadu ida diak tebes, ohin ami mai hare’e nia rezultadu investementu ne’ebé tuir duni CCI-TL nia programa ho rezultadu ida diak tebes, hare isin diak, hare nia kresimentu diak no parese nia rezultadu final mós diak, apresia ba empreza nomós CCI-TL.
Hau ohin rona ona vise Rui Castro koalia kona-ba sentru treinamentu agrikola, ne’e diak tebes parte governu liu-liu MKAE sei hare’e asuntu ida ne’e no sei bele apoiu tamba nia benefisiu diak tebes, ita mai kedas iha natar fatin ita fo treinamentu ba agrikultur sira no utiliza medote ida dehan halo natar baratu, hein katak CCI-TL nia programa sira nee bele lori rezultadu ida diak ba empreza, natar nain nomós bele ajuda asegura seguransa alimentar iha ita nia rain.
Programa kolleta hare ne’e halo kedas iha natar fatin Aldeia Bemetan, Suku Betano, Postu Administrativu Same, Munisipíu Manufahi, partisipa iha programa ne’e, Koordenadór Jeral MKAE, Vise Prezidente CCI-TL Asuntu Agrikultura, Prezidente CCI Manufahi, Prezidente AEMTL no Estrutura, Sekretáriu Prezidente Auridade Manufahi, Reprezentante Diretór Agrikultura Manufahi, Koordenador SERVE, Diretór IADE, Grupu Feto Empresarial Manufahi, Komandante NAVAL-F, FDTL Betano,Veteranos Betano, nomós Natar nain sira.
MediaCCI-TL